Autyzm to całościowe zaburzenie rozwoju, które manifestuje się nieprawidłowym lub upośledzonym rozwojem w trzech kluczowych obszarach: interakcjach społecznych, komunikacji oraz repertuarze zachowań. Obejmuje szerokie spektrum, a jego neurobiologiczne podłoże i etiologia są nadal przedmiotem badań naukowych.
W wieku przedszkolnym dzieci rozwijające się typowo mają już bogaty słownik, budują zdania złożone, wchodzą w dialog. Dzieci w spektrum autyzmu często nie osiągają nawet etapu pierwszych dźwięków werbalnych, rzadziej wypowiadają pojedyncze słowa lub zdania. Nawet, jeśli to czynią, mają trudności z używaniem języka w komunikacji, prowadzeniem rozmowy. Komplikacje te wynikają zarówno z braku intencji komunikacji jak i braku świadomości, do czego służy język i mowa, a także z braku umiejętności ich wykorzystania w procesie porozumiewania się z innymi ludźmi. Największe zaburzenia zauważalne są w inicjowaniu, kontynuowaniu i podtrzymywaniu kontaktu werbalnego, zarówno z dorosłymi, jak i rówieśnikami.
Zaburzenia w relacjach społecznych są silnie skorelowane z nieprawidłowym rozwojem języka i komunikacji. Pojawienie się kompetencji społecznych determinowane jest także przez zdolność do naśladownictwa i chęć współdziałania z innymi ludźmi. Dzieci w spektrum autyzmu bawią się w sposób schematyczny. Mogą segregować, układać przedmioty, skupiać się na ich właściwościach. Nie rozumieją zabawy tematycznej, symbolicznej, a także zamiany ról w zabawie. Przejawia się to w izolowaniu się od rówieśników, samotnej zabawie, pojawieniu się zachowań stymulacyjnych, a czasem również agresywnych. Zaburzenia zachowania, aktywności i zainteresowań są zależne od poziomu rozwoju językowego i społecznego, bowiem brak lub nieprawidłowa komunikacja, powodują lub wyzwalają zachowania powtarzalne, stymulacyjne, fiksacyjne, schematyczne, charakterystyczne dla spektrum zaburzeń autystycznych.
Objawy Autyzmu – co powinno nas zaniepokoić?
1. Brak kontaktu wzrokowego i wspólnego pola uwagi
Dzieci w spektrum autyzmu mogą nie nawiązywać kontaktu wzrokowego lub utrzymywać go krótkotrwale. Zdarza się, że unikają patrzenia w oczy rozmówcy lub nie skupiają na nim uwagi. Mogą mieć trudności w ustanowieniu wspólnego pola uwagi podczas interakcji z innymi. Zdarza się, że skupiają się na jednym szczególe, ignorując resztę otoczenia.
2. Trudności w Komunikacji
Dzieci w spektrum autyzmu często doświadczają trudności w używaniu języka w komunikacji. Często występuje opóźniony rozwój mowy. Nawet jeśli zdolne są do wypowiadania słów, mogą mieć problemy z inicjowaniem i podtrzymywaniem rozmów.
3. Zaburzenia w Relacjach Społecznych
Dzieci z autyzmem nie wykazują potrzeby inicjowania kontaktów z rówieśnikami, preferując samotną aktywność. Często wykazują ograniczone zainteresowanie zabawami grupowymi, które są oparte na współpracy, ponieważ nie rozumieją sytuacji i zasad społecznych. Mogą preferować jednostkową aktywność lub skoncentrować się na jednym rodzaju zabawy.
3. Brak zabawy funkcjonalnej
Dzieci w spektrum autyzmu mogą nie rozumieć zabawy tematycznej, symbolicznej oraz mają trudności w naśladowaniu i współpracy z innymi przez co zabawa jest często schematyczna. Dzieci mogą się skupiać na układaniu, segregowaniu zabawek np. samochodów, dinozaurów.
4. Opór przed zmianami w codziennej rutynie
Mogą protestować na zmiany pojawiające się w otoczeniu i w codziennej rutynie, reagować lękiem lub wybuchem złości
5. Nietypowe lub intensywne reakcje na bodźce
Może być zauważalna nadwrażliwość lub obniżona wrażliwość na bodźce zmysłowe np. dźwięki, zapachy, faktury, światło. Mogą reagować zakrywaniem uszu i płaczem w reakcji na różne dźwięki. Niektóre dzieci w spektrum autyzmu mogą aktywnie szukać dodatkowych bodźców, takich jak dotyk, ruch czy intensywne doznania zmysłowe.
6. Stereotypie ruchowe
U dzieci z autyzmem zauważyć można również powtarzalne zachowania np. trzepotanie rękami, klaskanie, kołysanie, chodzenie w kółko, wprawianie przedmiotów w ruch wirowy.
7. Wąski repertuar zainteresowań
Wąski, czasem nietypowy repertuar zainteresowań u dzieci. W przeciwieństwie do dzieci rozwijających się typowo, które często poszerzają swoje horyzonty w obszarze zainteresowań, dzieci z autyzmem mogą skupiać się na konkretnych tematach lub przedmiotach. Są w stanie wykazywać intensywną fiksację na określonych tematach, często trwającą przez długi okres. Mogą mieć trudności z przełączaniem się między różnymi zainteresowaniami lub aktywnościami.
Co ważne, dziecko w spektrum autyzmu nie musi wykazywać wszystkich objawów. Także nasilenie objawów jest różne np. niektóre dzieci nie nawiązują kontaktu wzrokowego, inne w mniejszym stopniu patrzą w oczy a jeszcze inne patrzą w oczy tylko w niektórych sytuacjach. Obraz autyzmu może być bardzo zróżnicowany u różnych dzieci.
Zauważenie pierwszych objawów autyzmu u dziecka może być momentem, który wywołuje różnorodne emocje u rodziców – od niepokoju po chęć podjęcia działań w celu wsparcia dziecka. Oto kroki, które rodzice mogą podjąć, gdy zauważą pierwsze symptomy autyzmu:
1. Spokojna obserwacja i dokładna analiza:
Należy starać się obserwować dziecko spokojnie, zanotować, co przyciąga uwagę, jakie są charakterystyczne zachowania i jak długo trwają obserwowane objawy i czy są one stałe czy okresowe.
2. Konsultacje ze Specjalistami
W przypadku pojawienia się obaw co do rozwoju dziecka, warto skonsultować się z psychologiem w przedszkolu. Specjalista może skierować rodziców do poradni psychologiczno-pedagogicznej, gdzie zespół ekspertów, pomoże zdiagnozować potencjalne zaburzenia.
3. Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka
Rodzice, którzy zauważają trudności mogą się postarać o opinię o Wczesnym Wspomaganiu Rozwoju Dziecka. W tym celu należy udać się z dzieckiem do lekarza specjalisty, który wydaje zaświadczenie lekarskie stwierdzające opóźnienie/zaburzenie/ niepełnosprawność, które jest podstawą do wydania opinii o Wczesnym Wspomaganiu Rozwoju Dziecka. Konieczne jest, aby lekarz wyszczególnił rodzaj zaburzenia/niepełnosprawności oraz stwierdził potrzebę wczesnego wspomagania rozwoju ze względu na jedną lub kilka następujących przyczyn:
•opóźniony lub zaburzony rozwój psychoruchowy
•niepełnosprawność ruchową w tym z afazją,
•niepełnosprawność intelektualną,
•niepełnosprawność sprzężoną (kilka niepełnosprawności równocześnie)
•autyzm
•zaburzenia wzroku, słuchu, mowy.
A następnie udać się do Publicznej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej zgodnie z rejonizacją, należy zgłosić dziecko na diagnozę, wypełnić wniosek o wydanie opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju oraz dołączyć dokumentację. Wczesne wspomaganie rozwoju stymuluje rozwój dziecka w sferach, które wymagają wsparcia. Zajęcia WWR są nieodpłatne i odbywają się w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, przedszkolach oraz ośrodkach terapeutycznych.
4. Diagnoza
Wszelkie badania w kierunku diagnozy prowadzą poradnie psychologiczno- pedagogiczne lub prywatne ośrodki diagnostyczno-terapeutyczne wyspecjalizowane w zakresie spektrum autyzmu, w których w proces diagnozy zaangażowany jest zespół specjalistów: psychiatra, logopeda, psycholog oraz pedagog specjalny. Diagnozę potwierdza na podstawie dokumentacji i własnych badań psychiatra, który wystawia dokument, na podstawie którego poradnie wydają opinię o wczesnym wspomaganiu rozwoju oraz orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego.
Zaufaj Swojej Intuicji
Należy pamiętać, że rodzice są najlepszymi obserwatorami swoich dzieci. Jeśli coś budzi zaniepokojenie, nie warto zwlekać. Działanie na wczesnym etapie, wsparte intuicją rodziców, może znacząco poprawić rozwój dziecka. Autyzm to wyzwanie, ale z odpowiednim zrozumieniem, wsparciem i szybką reakcją, dzieci w spektrum autyzmu mogą osiągnąć znaczący postęp w swoim rozwoju. Współpraca ze specjalistami jest kluczowa dla zapewnienia dzieciom najlepszych szans na rozwój i uczestnictwo w życiu społecznym.
